Coörperatie aan de Maas
Waar samenwerking langs de Maas al jaren geworteld is, krijgt Maastricht hier een waardevolle uitbreiding bij. Het historisch ensemble Landbouwbelang wordt nieuw leven ingeblazen, waarbij de pakhuizen en hallen een hippe woon- en leefomgeving huisvesten. Door deze transformatie wordt het industriële complex behouden, waardoor de karakteristieke plek onderdeel van de stad blijft. De mix tussen oud en nieuwbouw met maximaal behoud, is een nieuwe stap in het hergebruik van de bestaande gebouwen.
Project info
Status
Tender 2023
Opdrachtgevers
Mosaic World, Grouwels Vastgoed
Programma
43.000 m² bvo (ca. 28.000 m² wonen / ca. 15.000 m² mixed use: ateliers, expo, restaurant, club, hotel, werken, urban farming, makerspaces, parkeren, overig)
Grootte
43.000 M² BVO
Landbouwbelang: sterker door samenwerking
De geschiedenis van Landbouwbelang getuigt van een stevig staaltje samenwerking. Tussen 1939 en 1970 stond hier de opslag en verwerking van graan centraal, opgericht door ‘Vereeniging Landbouwbelang’, een coöperatieve agrarische in- en verkoopvereniging. Het principe van ‘sterker door samenwerking’ werd hier, tijdens de tweede coöperatieve golf, in de praktijk gebracht. Deze golf was een reactie op de economische groei vanwege privaat eigendom. Samenwerken bood velen daardoor betere in- en verkoopmogelijkheden.
Naast de kunstmesthal, het pakhuis en hoofdgebouw van Landbouwbelang, liggen de Kleihallen ook binnen het plangebied. De Kleiputhal is onderdeel van het grotere naastgelegen complex van de in 1850 opgerichte Koninklijke Nederlandse Papierfabriek (tegenwoordig SAPPI). Het gebouw is middels een brug verbonden met de rest van de fabriek. In de hal werd papier glad gestreken met klei, een belangrijke innovatie waarbij de directe toegang aan de Maas goed van pas kwam.
Ook kenmerkend voor het industrieterrein zijn de grote kranen langs de kade. Van het totale complex hebben alleen het Landbouwbelang gedeelte en het sluishuisje een status als gemeentelijk monument. Nadat het monument lange tijd leeg stond, hebben krakers Landbouwbelang in de afgelopen twintig jaar ontwikkeld tot een waardevolle culturele vrijplaats.
Van ‘industrieel eiland’ naar verbonden stadsdeel
Door aan te sluiten op bestaande water- en groenstructuren, en door langzaam verkeerroutes door het complex en naar de kade te leiden, wordt het stadsdeel verbonden met het omliggend stedelijk weefsel. Hierdoor kunnen Maastrichtenaren een ‘rondje Bassin’ lopen en gaat het industriële erfgoed een nieuwe relatie aan met de stad.
De historische gebouwen worden maximaal behouden. Aan de bestaande familie van pakhuizen worden drie volumes toegevoegd, die trapsgewijs opbouwen vanaf het Bassin naar een hoogteaccent aan de sluis. De nieuwe compositie van bouwdelen blijft luchtig door rekening te houden met zichtlijnen vanuit het Bassin, waardoor er ook genoeg daglicht op het terrein is.
In verband met eventueel hoog water wordt de kade opgehoogd, waar ook de inrit voor de parkeergarage in is verwerkt. Door het snelverkeer bij aankomst weg te leiden, ontstaat een vrij doorwaadbaar gebied rondom het complex en langs de Maas-promenade waar de voetganger centraal staat.
Veiligheid door zichtbaarheid
Het actieve programma in de plint met 16-uurs levendigheid laat bezoekers zich ook ’s avonds veilig en gezien voelen. De actieve passages aan de zijden van het complex dragen bij aan de levendige en veilige beleving op plintniveau, waar het parkeren in de daglichtloze zone van het ensemble is opgelost.
Samen met het uitbundige programma van creatieve bedrijvigheid tot diverse restaurants, nodigt het project iedere Maastrichtenaar uit om actief onderdeel te worden van dit nieuwe stuk stad.
Een familie van pakhuizen en torens
Het bestaande ensemble bestaat uit het complex van Landbouwbelang (’30), het deel van KNP (’50) en een lage tussenhal die beide complexen met elkaar verbindt. De latere tussenhal en de Kleiputhallen worden deels afgebroken, waarbij de bestaande fundering, stalen vakwerken, het beton en metselwerk worden hergebruikt.
Het industriële erfgoed behoudt zijn identiteit door de kenmerkende gevels en kranen te laten staan. Drie hoogbouw volumes vormen een nieuw ensemble, met een verbindende vormentaal die voorkomt uit het bestaande ensemble.
Zo komen de vele afgeschuinde, momentvaste hennebique hoeken terug in de gevels in de houten eerste toren (Landbouwbelang); komt de robuuste betonarchitectuur terug in toren twee (tussengebouw); en verwijst de ‘papieren’ gordijnengevel met de lichte materialisatie bij de derde toren naar de papierfabriek (KNP). Naast de hoeken als Leidmotief, refereren de aardse tinten naar het mergel, leem en grind uit de Maas.
Culturele en sociale woonkamer van de stad
In Landbouwbelang kunnen bewoners en bezoekers zich thuis voelen met een programma voor vooruitstrevende ondernemers, creatievelingen en initiatiefnemers. Zo blijft de voormalige Kunstmestloods behouden en verbinden twee grote vensters deze nieuwe KUNSTmestHal met stad en kade. Deze grote, vrij in te delen stadszaal kan flexibel worden gebruikt voor evenementen, exposities, een pop-up bioscoop, een overdekte markt, en meer.
Lokaal voedsel voor de gemeenschap
In het silogebouw vindt verticale stadslandbouw plaats, waar Aquaponic zorgboerderij Phood Farm de hoogte van de oude silo’s slim benut en producten levert aan de nabije omgeving. Naast groente, wordt ook het gemeenschapsgevoel gekweekt door bewoners bij de Phood Farm te laten tuinieren.
Andere innovatieve voedselbedrijven in het complex zijn Mosa Meat, die in het Landbouwbelang complex vegan vlees kweken. Ook is er een community kitchen aanwezig in de vervallen villa’s op het terrein.
Concept stores, ateliers, expo en kleiclub
Sinds 2002 hebben creatievelingen in Landbouwbelang een culturele vrijplaats opgezet. Deze creativiteit borgen we in de transformatie. Met concept stores, atelier- en expositieruimtes bieden we ruimte aan jonge makers in de vorm van paviljoentjes in de grote hal en dienen als winkel, atelier en werkplek in één.
Overdag kunnen bezoekers workshops in allerlei creatieve onderwerpen volgen. Men kan de verticale Phood Farm of de kunstateliers bezoeken, of kan in de silohal op een speciale silotour gaan over de geschiedenis van de plek. Met goed weer zwemmen Maastrichtenaren in het stadszwembad in de Maas en in de avond kan er gedanst worden in de Kleiclub, een discotheek tussen de Kleiputten.
Divers woonprogramma op maat
Het grootste deel van het programma bestaat uit een gemixt woonprogramma van sociale, midden en hogere huur, longstay programma’s en koopwoningen.
Binnen dit programma van 340 woningen, dat zorgvuldig is afgestemd op de woonbehoefte, leeftijd en burgerlijke staat van Maastrichtenaren, staat gemeenschapsvorming centraal. Hieronder vallen micro-living appartementen met gedeelde faciliteiten, instapklare longstay (van 3 tot 12 maanden) woningen, lofts, atelierwoningen en woon-werk faciliteiten.
Wonen in en boven industrieel erfgoed
Kunstenaars en makers kunnen een loft huren als woonwerkwoning. Deze woning in de oude silo/pakhuis dient als atelier- en woonwerkwoning, waar juist ook studenten in Maastricht terecht kunnen.
In het meeste zuidelijke volume worden co-living woningen aangeboden voor studenten, jongeren, starters, maar ook voor alleenstaanden en senioren. Vier zelfstandige wooneenheden delen een woonkamer en keuken achter dezelfde voordeur, waardoor huurders ‘gezamenlijk zelfstandig’ wonen.
Het middelste volume bestaat uit woningen met zorg op maat binnen handbereik. In het sociaal en middenhuursegment vinden jongeren die begeleid wonen, (jong)volwassenen met specifieke ondersteuning en ouderen hun plek. Er is makkelijke toegang tot zorg en klushulp door de zorgsteunpunt op het terrein.
Het hoogste volume biedt plaats aan grotere huishoudens. Onderin zijn een aantal kadewoningen ontworpen als maisonnettes in het hoge segment. Hoger in de toren liggen ruimere 3-kamer appartementen waar men groot kan wonen in rust.
Innovatieve duurzaamheid
Door de transformatie is het Landbouwbelangkwartier opnieuw de voorloper van innovatie en creativiteit. In het schema zijn alle maatregelen omtrent CO² reductie, hergebruik, toekomstbestendigheid, natuurinclusiviteit en meer aangegeven en uiteengezet.
Enkele innovatieve maatregelen zijn de zoutwaterbatterij waarin elektriciteit wordt opgeslagen; de energieleverende gevels en daken, te danken aan 1750 m² aan PV-panelen; de warmte-koude opslag in de bodem; het intensief hergebruiken van bestaande materialen, zoals de fundering, metselwerk in de bestrating, vakwerken als pergola’s; bouwen met flexibele en aanpasbare, houten constructies.
Biodiversiteit en inrichting terrein
Over het gehele projectgebied worden, zowel op maaiveld als op hoogte, groene plekken voor mens en natuur gerealiseerd. Bewoners verbouwen samen met de bedrijvigheid groente op het productieve dak, verblijven op het natuurdak, of komen tot rust op het ecologisch waterdak waar regenwater zichtbaar wordt opgevangen.
De biodiversiteit wordt verder bevorderd boven en onder het wateroppervlak. Aan het drijvend terras is ruimte voor onderwaternatuur met de biodiverse sluiskom. Langs de Maas beklimmen groene planten de industriële kranen en begroeide pergola’s van hergebruikte vakwerken uit de fabriek.
