Fenix I

Van monumentale overslagloods naar gedurfd icoon voor Rotterdam

Met 45.000 m2 mixed-use programma en een unieke stalen tafelconstructie die dwars door het bestaande monumentale pakhuis is gebouwd, is Rotterdam een gedurfd en iconisch gebouw rijker: Fenix I. De Fenix loods, gebouwd in 1922 voor de Holland America Line, is herontwikkeld en gerenoveerd voor een uitgebreid mixed-use programma, waaronder het Cultuur Cluster, gevormd wordt door Codarts Circus Arts School, Conny Janssen Danst en Circus Rotjeknor. Bovenop de 100 jaar oude monumentale Fenixloods is een nieuw volume gebouwd met 212 loft woningen, gebaseerd op het Open Building principe. Hiermee blinkt Fenix I uit op technisch vlak, het loft concept is in deze omvang exceptioneel en architectonisch gezien is Fenix I een beeldbepalend icoon voor Rotterdam.

Concept

Uitgangspunt voor het ontwerp was, een nieuw volume toe te voegen dat driemaal zo groot was als de loods, waarin wonen, werken en ondernemen een plek zou krijgen – met behoud van de bestaande loods en karakteristieke uitstraling. Om de markt te kunnen bedienen werd flexibiliteit het sleutelwoord. Voorstel van Mei was het gebouw aan de Katendrechtzijde te verlagen tot 6 lagen en aan de Rijnhavenzijde juist te verhogen naar 10 lagen. Hierdoor voegt het gebouw zich aan deze zijde in de solide havenarchitectuur met een correlerende schaal. Aan de Katendrecht zijde is juist aansluiting gevonden met de maat en schaal van de 19^e eeuwse stadswijk.

Bestaande loods – tussenlaag – nieuwbouw woonblok

Het ontwerp voor Fenix I bestaat in hoofdlijnen uit drie onderdelen: De bestaande Holland Amerika Lijn loods van 140 meter lang en 40 meter diep en 2 verdiepingen met 6 meter vrije hoogte. Deze loods is grotendeels hergebruikt en gerestaureerd voor een gemixt programma. Daarbovenop bevindt zich een tussenlaag van ca. 4 meter hoog, die bestaat uit een enorme vakwerkconstructie met loft woningen aan een binnentuin. En daar bovenop is een gesloten bouwblok gebouwd, uitgevoerd in een flexibele betonnen constructie, met loft appartementen en rondom buitenruimten van 2,5 meter diep. Aan de binnenzijde van het bouwblok bevindt zich de galerij ontsluiting, die centraal met vier liften en trappenhuizen aansluit in een publieke passage op de begane grond in het midden van de oorspronkelijke loods.

De Fenixloodsen, gelegen tegenover Hotel New York en de Rijnhavenbrug, zijn in 1922 gebouwd in verband met de forse uitbreiding van het aantal lijnen van de Holland Amerika Lijn in die tijd. Architect was de heer C.N. van Goor. De loods heette toen de San Francisco Loods, was maar liefst 360 meter lang en daarmee de grootste overslagloodsen ter wereld in die tijd. De betonnen gevel werd gekenmerkt door grote laaddekken.

Aan het eind van W.O.II zijn grote gedeeltes van de kade en San Francisco Loods vernield en begin jaren ’50 heeft een brand het middengedeelte van de loods zwaar beschadigd. In 1954 is de loods in twee delen hersteld en aan de kade zijde uitgebouwd en verbreed. In het middengedeelte ontstond een plein met kantinegebouw (het huidige Fenixplein en kantine Walhalla) met aan beide zijde de herbouwde loodsen, die de namen Fenix I en Fenix II kregen. In de jaren ’80 verplaatsten de havenactiviteiten zich naar het Westen en zijn de loodsen in onbruik geraakt.

Geleding en samensmelting

In het ontwerp voor Fenix I is niet gezocht naar contrast, maar versmelting van oud & nieuw. Hierbij is nadrukkelijk gekozen om de loods terug te brengen in de originele staat, overeenkomstig de verschillende tijdlagen. Elementair uitgangspunt van het ontwerp is bovendien het aansluiten van het gebouw op zijn directe omgeving. Daarom is ervoor gekozen om het gebouw aan de Rijnhaven zijde hoger te maken (9 lagen bovenop de loods) en daarmee in te passen in de maat en schaal van de bebouwing rond de Rijnhaven. En aan de Veerlaan zijde is het nieuwbouw volume teruggebracht naar vier lagen om aan te sluiten op de lagere omringende bebouwing van Katendrecht.

Geleding aan de Veerlaan

De gevel van de Fenix loods aan de Veerlaan zijde is gereconstrueerd naar de tijdslaag van 1922. De betonnen gevel is afgestuct naar de oorspronkelijke situatie en de laaddekken die in de loop der tijd verdwenen zijn weer teruggebracht in het gevelbeeld. Door zorgvuldige opbouw in de gevel te ontwerpen is een contrastrijk geleed volume ontstaan, dat past in het straatbeeld van de Veerlaan.

Samensmelting aan de Rijnhaven

Aan de Rijnhavenzijde kenmerkt de oorspronkelijke loods zich door bruut beton, de aanwezigheid van grote laaddeuren, een langgerekt zwaar laaddek en eveneens langgerekt bandraam. Deze gevel, daterend uit de jaren ’50, is in ere hersteld. In deze gevel treedt een versmelting op van oud en nieuwbouw, waardoor de gevel zich groots en imposant toont. Fenix I verhoudt zich hiermee goed met de bestaande bebouwing rondom de Rijnhaven, zowel de nieuwbouw als historische bebouwing van ondermeer het naast gelegen Codrico.

Mijmerbeugel

Een belangrijk aspect in het ontwerp is de zesde gevel, te weten de onderzijde van de balkons. In het nieuwe bouwvolume zijn de consoles van de balkons met veel aandacht en verfijning uitgevoerd, en refereren daarmee in hun uitstraling naar de Fenixloods. De balustrade van de balkons, die rondom het hele gebouw zijn aangebracht, zijn uitgevoerd met ingeklemd glas en voorzien van de zogenaamde “mijmerbeugel”: een repeterende industriële beugel van staal, die uitnodigt om op te leunen en te mijmeren en past bij de taal en het gebruik van de haven. In totaal zijn er maarliefst 516 mijmerbeugels toegepast in de gevel.

Fenix passage

Om beide zijden van het gebouw goed toegankelijk te maken is dwars door de bestaande loods heen een passage gemaakt. Overdag is deze passage open voor publiek. Glazen wanden in de passage bieden bewoners en bezoekers een blik in de 12 meter hoge oefenruimte van Codarts circus opleiding. De loftwoningen zijn ontsloten via een entreehal in deze passage. De centrale liften gaan door het dak van de loods naar de besloten binnentuin en de galerijen van de verschillende woonverdiepingen. Deze passage is wellicht een van de meest opwindende ruimtes van Fenix, die het best de energie en kinetische intensiteit van het verleden en heden van het gebouw uitdrukt en de verschillende tijdlagen blootlegt.

Binnengebied

Het binnengebied van het gesloten bouwblok is een oase van rust. Het wordt gekenmerkt door licht, groen en transparantie en vormt een sterk contrast met de sterke industriële structuren van de haven. Er is bewust gekozen voor een open galerij om het contact tussen de bewoners te stimuleren. De rust wordt benadrukt door de galerij in wit beton, gecombineerd met een warme houten gevel, die overgaat van donker op de bovenste, naar licht op de onderste verdiepingen. In het ontwerp van de balustrades zijn bloembakken opgenomen als integraal onderdeel, van waaruit klimplanten langs de galerijen groeien.

Galerij

In het ontwerp van Mei is gekozen voor het ontsluitingsprincipe van de galerij, dat niet vaak meer gebruikt wordt vanwege de impopulariteit. In het geval van de Fenix heeft Mei de galerij daarentegen opnieuw uitgevonden. Door een aantal slimme ontwerpoplossingen is de kwaliteit van de galerij aanzienlijk verhoogd en is het negatieve imago volledig verdwenen. Voorbeelden van ingrepen in het ontwerp, die het concept van de galerij hebben verbeterd, zijn de integratie van de kleine balkons, de materialisatie en aandacht voor detaillering van de balustrades en verlichting en het geïntegreerde groen. De keuze van de galerij ontsluiting kent vele voordelen, zoals een optimale BVO/GBO verhouding en maximale flexibiliteit (Open Bouwen). Mei heeft bovendien bewust voor deze ontsluiting gekozen om het gemeenschappelijk gebruik van de Fenix als woongebouw te benadrukken en ontmoeting te stimuleren. Hierdoor ontstaat een hechte community van bewoners en kan zelfs in een gebouw waar huur- en koopwoningen gecombineerd worden de galerij ontsluiting slagen en bijdragen aan de kwaliteit van wonen.

Fenix Docks

De voormalige loods bevat een mixed-use programma met kantoorruimten gebaseerd op de loft typologie, een openbare parkeergarage, B&B, horeca en een uitgebreid cultuur cluster. Aan de kade bevinden zich 5 kade woningen met ieder 2 bouwlagen van 6 meter hoog. Deze woningen zijn vrij indeelbaar, voorzien van originele laaddeuren en directe toegang vanaf de Rijnhavenkade.

Fenix Docks biedt onderdak aan drie bekende culturele instanties die samen het Cultuur Cluster vormen: Conny Janssen Danst, Codarts Circus opleiding en Circus Rotjeknor. Mei heeft een sleutelrol gespeeld in het bemiddelen tussen de gemeente Rotterdam en deze instanties, die elk actief zijn binnen de 3 C’s (culinair, creatief en cultureel). Voor het inpassen van de diverse benodigde ruimtes in de bestaande structuur van de loods heeft Mei inventieve oplossingen gevonden. Met name de benodigde kolomvrije ruimten, de gevraagde vrije hoogte van de trainingsruimten en het gezamenlijk gebruik van diverse ruimten maakten deze inpassing tot een complexe uitdaging.

Eén miljoen kilo staal

De technische uitdaging van Fenix I komt het meest tot uiting in de constructie. Door een immense stalen tafel constructie van circa één miljoen kilo staal door de bestaande loods heen te plaatsen en apart te funderen, kon de monumentale loods grotendeels behouden blijven en een aanzienlijk woonvolume worden toegevoegd dat in technische zin compleet los is gehouden van de loods. De fundering van de tafel is uiterst zorgvuldig tussen de bestaande funderingspoeren van de loods geplaatst. De stalen constructie is volledig in het werk gelast, wat een zeer uitzonderlijk werkwijze is in Nederland.

Het betonnen nieuwbouw volume is opgebouwd door middel van een betonnen tunnelkist constructie, waarbij de wanden zijn uitgevoerd als schijfkolommen om een grote mate van flexibiliteit te creëren. De combinatie van deze stalen tafelconstructie met een betonnen tunnelkist constructie daarboven op is uniek in de wereld.

Duurzaamheid

Duurzaamheid is een integraal onderdeel van Fenix I dat begint met het maximaal hergebruiken van het bestaande gebouw. De nieuwbouw is toekomstbestendig en aanpasbaar door de extra verdiepingshoogte en flexibel indeelbaar door een hoofddraagconstructie van schijfkolommen en de centrale rondgaande installatie-ring. Overige duurzaamheidsmaatregelen zijn optimalisatie van lichttoetreding in combinatie met hoog rendement zonwerende beglazing; reductie van zonnewarmte en koelbehoefte door buitenzonwering en balkons; LED verlichting in de gemeenschappelijke ruimten; en mechanische ventilatiesysteem met hoog rendement warmte terugwinning en het gebruik van warmte- en koude opslag voor koelen en verwarmen van het gebouw. De daktuinen en verticale groene binnengevels stimuleren een gezonde, comfortabele en natuur-inclusieve leefomgeving. Ze filteren fijnstof uit de lucht en de groene daken vangen regenwater op zodat dit kan worden hergebruikt.